Artıq bir neçə gündür ki, Göyçayın nar bağlarında məhsul yığımına start verilib. Amma bağbanlar və sahibkarlar problemlərin olduğunu da deyirlər.
Göyçay sakini Mahir Babayev Meydan TV-yə deyir ki, əsas yığım narın kütləvi yetişdiyi Bığır, Qarabaqqal, Hacalıkənd və Alxasafa kəndlərində aparılır.
O, 15 ildir ki, bu işlə məşğul olduğunu, 400 ağacdan ibarət nar bağının olduğunu deyir.
Kəndliləri narahat edən əsas məsələ narın qiyməti ilə bağlıdır.
Onlar deyirlər ki, qiymətlərin aşağı olması bir çox hallarda məhsula çəkilən xərci ödəmir.
Digər bir problem isə havaların yağıntılı keçməsi ilə bağlı olur. Əgər məhsul vaxtında bazara çıxarılmasa və yağıntılı havalara düşərsə, ciddi ziyan çəkəcəklərini deyirlər.
“Yağıntılı havalar məhsulun gec yetişməsinə səbəb olur”
“Ötən il bağlarda məhsul tələf oldu, çatladı, çürüdü, çox adam məcburiyyətdən zavodlara verdi, özü də güclə. Bu il hələ ki “Vələs”, yəni gec yetişən sort yaxşıdır. Məsələn mən nar bağımdan 14 ton nar məhsulu gözləyirəm, yağıntı davam edərsə, təbii, azalma olacaq”, – deyə o bildirib.
Onun sözlərinə görə, adətən, yağıntılı havalar məhsulun gec yetişməsinə səbəb olur:
““Gülöyşə” , “Şirin” nar kimi tez yetişən sortlar oktyabrın sonuna, “Vələs” , “Balamürsəl” , “Şıxbaba”, “Məhsəti”, “Cır” kimi digər gec yetişən ona yaxın sortlar isə noyabrın sonuna qədər davam edəcək”.
Qarabaqqal kəndində 1765 hektar həyətyanı sahədə nar yetişdirən kəndlilər daha çox “Gülöyşə” sortuna üstünlük verir.
Kənd sakini Namiq Baxışov deyir ki, məhsul normal olsa da, satışa görə narahatdır, çünki daxili bazarda əla növ məhsul 50 qəpik və ya 1 manata satılır. Yol kənarlarında satışa çıxarılan məhsullar isə bir qədər baha satılır, amma bu da yetərli deyil.
Bağbanları narahat edən digər bir məsələ dövlətin bu sahəyə diqqət ayırmaması, güzəştlərdə ayrıseçkiliyin edilməsidir.
Namiq Baxışovu da narahat edən məqamlardan biri budur.
O deyir ki, indi imkanlı şəxslər özlərinə bağ salır, monopoliya yaradır, müvafiq qurumlar da onlara güzəştlər edir.
Belə halda, kəndlilərin imkanları bir az da məhdudlaşır, bağları və məhsulları sıradan çıxır:
“İndi varlılar yeni bağlar salır. Onlara edilən güzəştli şərtlər də əlverişlidir. Amma biz yağıntının məhv etdiyi məhsulu 7-8 qəpikdən veririk, onu da alan olmur. Emal müəssisələri az və alıcılığı zəifdir. Ona görə də çoxu zavodun açılmasını gözləyir”.
“Məhsul manatdan yuxarı satılsa, sərf edər”
Alxasafa kəndinin nar istehsalçıları əsasən “Vələs” sortu yetişdirirlər.
Kənddə 120 hektar sahədə nar bağı var ki, bu il üçün min ton məhsul gözlənilir.
Qabığı qalın olan bu sort dekabrda yetişir və Rusiya bazarı üçün uyğundur.
Kənd sakini Xaliq İsmayılov deyir ki, ötən ilə nisbətdə bu il hər ağacdan 10 kiloqram artıq məhsul gözləyir. Ancaq yağıntılar davam etsə, mənzərə yenə mənfiyə doğru dəyişəcək:
“Bu il məhsul ötən ildən yaxşıdır. Həm rəngi, həm dadı da fərqlidir, yaxşı yetişir. “Vələs” oktyabrın 15-dən sonra yığılacaq. Dekabra qədər davam edəcək. Hələ ki “Gülöyşə” narını yığırlar. Rusiyaya 50-60 qəpiyə, daxili bazara isə 35-40 qəpiyə çıxarılır. “Vələs” əsl xarici bazarlıqdır. Daxili bazara hər növ, xarici bazara ancaq iri, seçmə məhsul satılır. Qiymətlər ötən illə eynidir. Amma məhsul manatdan yuxarı satılsa, bizə də sərf edər”.
“Kəndliyə imkan vermirlər ki…”
Bığır kənd sakini Elgünəş Qurbanov deyir ki, nar üçün satılan müxtəlif preparat və pestisidlərin qiyməti baha olsa da, keyfiyyəti yoxdur. Bu da məhsula marağı aşağı salır:
“Qurda, çürüməyə, qırmızı hörümçəyə dərman vursaq da, kömək etmir. Hər seansı 200-300 manat xərc istəyir. Yağışlı hava davam etsə, 80% məhsulu məhv edəcək. Ona görə sellofanlara salırıq ki, yağıntı məhv etməsin. Artıq bir həftədir ki, Rusiyaya gedənlər, seçmələrdir. Qutusu 8-10 manata, kiloqramı 80 qəpiyə, 1 manata düşür. Daxili bazarda isə kiloqramı 50-60 qəpiyə satılır”.
Onun sözlərinə görə, artıq kəndlərində köhnə nar bağları azalır, 150 hektar isə yeni nar bağı salınıb:
“Onu da imkanlı şəxslər salıb. Kəndliləri sıxışdırırlar. Kəndliyə imkan vermirlər ki, torpağını əkib-becərsin. İmkanlıya milyonluq, yüzminlik güzəştli krediti verirlər. O da məhsulu oldu-olmadı, əkir. O pulu zəhmətkeş kəndlilərə versələr, kəndli özü becərər, yetişdirər, dövlətin də borcun verər, özü də dolanar, nar bağları da artar. Yoxsa kəndli yoxsulluqla, iqlim dəyişikliyi ilə, baha dərmanlarla, zəif bazarla əlləşir, 30 kiloqramlıq zədəli narı 1-2 manata satmaq məcburiyyətində qalır”.
Elgünəş Qurbanov deyir ki, əslində, imkanlı şəxslər kəndliləri məqsədli sıxışdırırlar:
“Dövlətin ayırdığı müəyyən güzəştlərdən yararlanıb kəndlərdə yeni nar bağları salırlar. Onların bazara çıxış imkanları da kəndlilərlə müqayisədə daha asandır. Bığırın 1230 ailə təsərrüfatı isə illərdir ki, öz pay və həyətyanı sahələrindəki narla kifayətlənməli olurlar. İndi bu imkan da sıxışdırılır”.
“Zavodların sayını, məhsulun da qiymətini artırmaq lazımdır”
Namiq Baxışov isə həmçinin yerli emal müəssisələrinin azlığından, işləksizliyindən, soyuducu anbarlardakı şəraitsizlikdən narazıdır.
O, yerli qurumların məsuliyyətsizliyindən də şikayətlənir:
“Mən zavodun açılmasını gözləyirəm ki, kütləvi yığıma başlayım. Çünki yığırsan, tez çürüyür, saxlamaq olmur. Mənim kimi o biriləri də elə. Əsasən, Kürdəmir, Hacıqabul, Sabirabad məhsulu xaricə daşınır. Rayonda iki nar qəbulu emal məntəqəsi var ki, ötən ildən həm zəif, həm də ucuz qiymətə alırlar. 7-8 qəpik nə qazandırar bizə? 50-60 qəpik zədəli narın qiyməti olmalıdır, sağlam məhsulun yox. Soyuducu anbarlar nar saxlamır, mütəxəssis, şərait yoxdur. Nazirlik və yerli qurumlar da formal tədbir keçirir, dinləyir, ancaq illərdir kömək etmir”.
“Dərdimizi nazirlik əməkdaşlarına demişik, hələ nəticə yoxdur”
Mahir Babayev isə xarici bazarla bağlı vəziyyətin də ürəkaçan olmadığını deyir.
Onun sözlərinə görə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi bu sahəyə də ciddi təsir edib:
“Narın bazarı əvvəl Ukrayna və Rusiya idi. Ukrayna müharibədən sonra yoxdur. Rusiyada da artıq iqtisadi durum yaxşı deyil. Bizim nara tələbat da azalıb. Müharibə isə rublun qiymətinə təsir edir. Aidiyyəti qurumlar satış üçün uyğun bazar təşkil etsələr, nar ölkə iqtisadiyyatına daha çox mənfəət verə bilər. Ötən il dərdimizi nazirlik əməkdaşlarına demişik, hələ nəticə yoxdur. On ildir ki, narın qiyməti 50 qəpikdir. Hər il qiymət artsa, kəndlinin də marağı artar. Daxili bazar ölkə narının 10-15 %-ni istehlak edir. Ona görə də əlverişli xarici bazar, şirə zavodları, emal müəssisələri artmalıdır. Narı ev şəraitində dədə-baba qaydası ilə saxlayırıq. O da həmişə sərf etmir. 2-3 aya az sağlam məhsul qalır, çoxu çürüyür. Mən məhsulun istehsalçısıyam, şəraiti isə dövlət yaratmalıdır”.
Ötən il ölkədə istehsal olunan 2690 ton nar məhsulunun 22 min tona yaxını Rusiya bazarına ixrac olunub.
Ümumi qazanc 3 65 500 dolar dəyərində olub ki, 2021-ci illə müqayisədə 7,9% dəyər, 7.5% miqdar ifadəsində artım olub.
“Dövlət proqramına, konsepsiyaya ehtiyac var”
İqtisadçı Natiq Cəfərli deyir ki, kəndli və fermerlərə dövlət tərəfindən dəstək olunmalı, satış istiqamətində işlər aparılmalıdır.
“Bu sahəyə özəl münasibət gərəkir, çünki nar kollarının əkilməsi, bar verməsinə qədər sürəc təxminən 5-6 il çəkir. Bu bağların salınması, aqrotexniki qulluq edilməsi üçün də bu müddət ərzində əlavə vəsaitə ehtiyac var. Bu vəsaiti kəndlilər, fermerlər uzun müddət qoya bilmirlər, imkanları, fürsətləri çatmır. Uzunmüddətli, aşağı faizli, ilk beş ili isə ümumiyyətlə faizsiz kreditlərin verilməsi praktikası olmalıdır. Bu iş adamlarına, aqrar sahə fermerlərinə də dəstək ifadəsi olar, stimul verər ki, onlar öz vəsaitlərini uzun müddət ölü kapital kimi saxlamasınlar. Bu nöqteyi-nəzərdən dövlət proqramına, konsepsiyasına ehtiyac yaranıb”.
“Təbii, ənənəvi festivalların keçirilməsinə, davam etdirilməsinə, bu sahənin populyarlığının artırılmasına da ehtiyac var. Üstəlik, bu sahənin eko-turizm, aqrar turizm formatlarına çevrilməsi mümkündür. Bunun üçün imkanlar və fürsətlər var və bu sahədən də praktiki cəhətdən istifadə etmək və vəsait qazanılmasını təmin etmək mümkündür”, – o qeyd edib.
Ekspert xarici bazar problemində Rusiya ilə müqayisədə Ərəb yarımadası ölkələrini uğurlu həll yolu hesab edir.
Onun fikrincə, xarici bazarlarla bağlı, doğrudan da, problem var və bu da yaranmış asılılıqdan irəli gəlir:
“Aqrar sahə illərdir ki, Rusiya bazarına köklənib. Bu yaxşı bir asılılıq deyil. Bu məhsulun əsas və düşünürəm asan çıxa biləcəyimiz bazarı ərəb ölkələri, Ərəbistan yarımadasıdır. Kifayət qədər perspektivli və bahalı bazardır. Və Azərbaycan çalışmalıdır ki, aqrar sektor məhsullarının, əsas da narın ərəb ölkələrinə ixracatını təmin etsin. Mənə elə gəlir ki, bu Rusiya bazarı ilə müqayisədə daha karlı bazar imkanları yarada bilər”.
Ölkə üzrə tədarük olunan nar məhsulunun 20 faizi Göyçayın payına düşür.
Göyçayda nar bağlarının sahəsi isə 3632 hektardır, onun 3562 hektarında məhsul yetişir. //Meydan TV//
