Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədovun açıqlamasından məlum olur ki, 2019-cu ilin birinci yarısında büdcə kəsirinin yaranması dollara olan tələbin azalması ilə bağlıdır.
O bildirib ki, bu ilin 1-ci yarısında dövlət büdcəsinin gəlirləri üzrə ümumi proqnozun icrasında 7,2% səviyyəsində kəsirin yaranması əsasən Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar üzrə proqnozun 77,7% səviyyəsində və ya 1 milyard 269,2 milyon manat az yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar olub.
V. Gülməmmədov qeyd edib ki, 2019-cu ilin yanvar-iyun dövründə dövlət büdcəsinin gəlirləri 10 milyard 496,1 milyon manat məbləğində, xərcləri isə 10 milyard 951 milyon manat məbləğində icra edilib və 454,9 milyon manat kəsir yaranıb. Yarımillik proqnoza görə, 2019-cu ilin yanvar-iyun dövründə dövlət büdcəsinin gəlirləri 11 milyard 314,6 milyon manat məbləğində icra olunmalı idi, faktiki, 92,8% səviyyəsində yerinə yetirililib.
Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə isə 2019-cu ilin altı ayında dövlət büdcəsinin mədaxili 10 milyard 405,5 milyon manat, xərcləri 10 milyard 951 milyon manat olmuş, 545,5 milyon manat məbləğində dövlət büdcəsinin kəsiri (defisit) yaranıb. Palata sədri bildirib ki, Dövlət Neft Fondu üzrə isə müəyyən edilmiş 11 milyard 364,3 milyon manat məbləğində illik və 5 milyard 682,2 milyon manat məbləğində yarımillik proqnozlar, müvafiq olaraq 38,8% və 77,7% səviyyəsində icra olunaraq 4 milyard 413 milyon manat məbləğində vəsait dövlət büdcəsinə daxil olub. “Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin, o cümlədən Vergilər Nazirliyi xətti ilə təmin olunan gəlirlərin həcmində əvvəlki illə müqayisədə artımların əldə olunması qeyri-neft sahələrindən daxilolmaların hesabına mümkün olmuşdur”.
Cari ilin yanvar-iyun ayları ərzində Vergilər Nazirliyi üzrə müəyyən edilmiş 7 milyard 316 milyon manat məbləğində illik və 3 milyard 339,4 milyon manat məbləğində yarımillik proqnozlar, müvafiq olaraq 49,7% və 108,8% səviyyəsində icra olunaraq 3 milyard 632,8 milyon manat, Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə müəyyən edilmiş 3 milyard 702 milyon manat məbləğində illik və 1 milyard 912,1 milyon manat məbləğində yarımillik proqnozlar, müvafiq olaraq 55,8% və 108,0% səviyyəsində icra olunaraq 2 milyard 65,2 milyon manat, qeyri-kommersiya təşkilatlarının komersiya fəaliyyətindən gəlirləri üzrə müəyyən edilmiş 684,4 milyon manat məbləğində illik və 322,5 milyon manat məbləğində yarımillik proqnozlar, müvafiq olaraq 46,2% və 98,1% səviyyəsində icra olunaraq 316,3 milyon manat məbləğində vəsait dövlət büdcəsinə daxil olub.
2019-cu ilin yanvar-iyun aylarında büdcə gəlirlərinin yığımını təmin edən əsas inzibatçı qurumlar üzrə bölgüdə Dövlət Neft Fondunun payı 42,0% təşkil etməklə, əvvəlki illərdə olduğu kimi, yüksək olaraq qalıb.
Vüqar Gülməmmədov Dövlət Neft Fondunun transfertlərinin tam icra edilməməsinin səbəbini də qeyd edib:“Hesabat dövründə ARMB-nın məlumatlarından aydın olur ki, Dövlət Neft Fondunun transfertlərinin tam icra edilməməsinin səbəbi bazarda dollara tələbin kifayət qədər olmaması və Mərkəzi Bankda artıq qalan vəsaiti almamasıdır. Lakin dollar təklifinin ona olan tələbi üstələməsinə və məzənnənin keçirilən valyuta hərraclarında müəyyənləşməsinə baxmayaraq, manatın məzənnəsində möhkəmlənmə meyilləri müşahidə edilməyib.
Digər tərəfdən bank sistemində manatla pul kütləsinin artıqlığı müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, Mərkəzi Bank tərəfindən vəsaitlərin cəlb edilməsi məqsədilə reallaşdırılan depozit hərraclarında orta gəlirliliyin mütəmadi aşağı düşməsinə baxmayaraq, tələb təklifi əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir (5-6 dəfə). Daxili valyuta bazarında dollar profisiti olduğu halda, izafi pul kütləsinin sterilizasiyasının həyata keçirilməsi inflyasiya səviyyəsinin qorunması məqsədinə xidmət etməsi ilə izah oluna bilər”.
Dollara olan tələbin azalmasını şərtləndirən amillər hansılardır?
İqtisadçı Nazim Bəydəmirli “Cümhuriyət” qəzetinə açıqlamasında bildirib ki, dollara tələbat o zaman azalır ki, vətəndaşların xarici səfərləri azalır, alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşür:
“Vətəndaşlarımızın gəlirləri azdır, yəni istehlakçılar tərəfindən dollara tələbat yoxdur. Digər tərəfdən, ola bilər ki, xarici ölkələrə mal idxal edən şirkətlər az məhsul gətirirlər. Xarici valyutaya tələbat xarici iqtisadi əlaqələrlə, eyni zamanda vətəndaşların istirahətləri, səyahətləri ilə bağlıdır. Ölkə daxilində yeganə ödəniş vasitəsi manat olduğuna görə yalnız qeyd etdiyim səbəblərdən dollara tələb azala bilər. Bu amil sübut edir ki, vətəndaşların alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşüb, onlar əvvəlki illərlə müqayisədə daha kasıb yaşayırlar”.
