Bir ildən çoxdur ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) qanunsuz olaraq maliyyə bazarlarına nəzarət orqanı - bank sistemi, sığorta bazarı və qiymətli kağızlar sektoru funksiyalarını yerinə yetirir. AMB lisenziyaları tənzimləyir, nəzarət edir, verir və ləğv edir. Sual yarana bilər ki, AMB-nin nəzarət funksiyaları niyə qanunsuz olur?
Bank və maliyyə məsələləri üzrə ekspert, hüquqşünas Əkrəm Həsənovun AYNA-ya dediyinə görə, “Mərkəzi Bank haqqında” Qanunun 1.3-cü maddəsinə əsasən, AMB-nin məqsədi, funksiyaları və səlahiyyətləri yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və yuxarıda göstərilən qanunla müəyyən edilir: “AMB-nin maliyyə bazarı nəzarətçisi kimi səlahiyyətlərinin siyahısı qanuna daxil edilməyib. Mövcud “Mərkəzi Bank haqqında” Qanuna görə, onun bütün səlahiyyətləri yalnız pul siyasəti və qismən ödəmə sistemləri ilə məhdudlaşır”.
“28 Noyabr 2019-cu ildə dövlət başçısının 1616 saylı sərəncamı ilə Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının səlahiyyətlərinin Mərkəzi Banka verilməsi ilə necə ləğv edildiyini hamımız xatırlayırıq. Prezident sərəncamı, hətta, fərman - müəyyən qaydaları təsbit edən normativ hüquqi akt deyil. Sərəncam heç bir hüquqi norma müəyyən etməyən inzibati aktdır. Ancaq dövlət başçısı bu qərarı bir sərəncam yox, bir fərman şəklində qəbul etsə belə, “Mərkəzi Bank haqqında” Qanunda müvafiq dəyişikliklər edilməyincə, Mərkəzi Bank maliyyə bazarlarına nəzarət sahəsində səlahiyyətlərini həyata keçirməyə başlaya bilməz. Çünki, artıq qeyd olunduğu kimi, “Mərkəzi Bank haqqında” Qanuna görə, onun səlahiyyətləri yalnız qanun və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə təsbit edilir. Mərkəzi Bank müstəqil bir qurumdur - hətta, Prezident fərmanı belə, tətbiq edilə bilməz, əks halda bu, qanuni nihilizmdir. Diqqət yetirsəniz, Prezidentin bütün aktlarında Mərkəzi Banka heç vaxt təlimat verilmir, yalnız tövsiyələr verilir”, - deyə ekspert bildirib.
Həsənov qeyd edib ki, 28 noyabr 2019-cu il tarixli eyni sərəncamın 2.1-ci bəndində Prezident fərman şəklində olmasa da, əslində Mərkəzi Banka bir ay müddətində “Mərkəzi Bank haqqında”, “Banklar haqqında”, “Valyuta tənzimləməsi haqqında” və s. qanunlara lazımi dəyişiklikləri hazırlamağı təklif edir: ““Mərkəzi Bank haqqında” Qanuna dəyişikliklər hazırlanmalı, qəbul edilməli və yalnız bundan sonra Mərkəzi Bank bu səlahiyyətləri həyata keçirə bilər. Bununla birlikdə, o vaxtdan bəri, təxminən 14 ay keçsə də, lakin heç bir dəyişiklik yoxdur”.
“Düzü, keçən yaz bunun səbəbinin parlamentin buraxılması olduğuna inandım. Sərəncam noyabr ayında verildi, dekabr ayında parlament mart ayının sonuna qədər buraxıldı, daha sonra aprel gəldi, pandemiya başladı... Amma, əslində sərəncamdan çox vaxt keçsə də, qanunda AMB-nin yeni funksiyaları və səlahiyyətləri yoxdur. Nəticədə qəribə bir vəziyyət ortaya çıxıb - Mərkəzi Bankın son 14 ayda maliyyə bazarlarına nəzarət orqanı olaraq atdığı bütün addımlar, verdiyi bütün qərarlar qanunsuzdur. Əmək münasibətlərindən başlayaraq - işdən çıxarılma, işə qəbul, əmlak məsələləri və Mərkəzi Bankın bu müddətdə valyuta tənzimlənməsi, banklara, sığorta təşkilatlarına nəzarət, lisenziyaların ləğvinə qədər qəbul etdiyi qaydalara qədər. Bütün bunları mübahisə predmetinə çevirə bilərik, amma buradan çıxan nəticə - ölkəmizin əsas problemi hüquqi nihilizmdir. Bu, formalizm deyil, tam olaraq nihilizmdir”, - həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Mütəxəssisin sözlərinə görə, məhkəmələr faktiki olaraq heç vaxt Mərkəzi Bankın fəaliyyətini qanunsuz hesab etməyəcək: “Ancaq bu gün Mərkəzi Bankın bu sahədəki bütün addımları və qərarları tamamilə qanunsuzdur və hər hansı bir maraqlı tərəf - lisenziyaları ləğv olunan banklar və sığorta təşkilatları da daxil olmaqla, Mərkəzi Bankın qərarlarına etiraz edə bilər. Bəli, mənə etiraz edə bilərlər, deyərlər, “bunu hansı məhkəmə qəbul edəcək?” Söhbət məhkəmələrimizlə əlaqəli deyil. Birdən Azərbaycanın hüdudlarından kənara çıxacaq mübahisəli bir vəziyyət yarana bilər - bir neçə il əvvəl Azərbaycan Beynəlxalq Bankına bənzər situasiya kimi. ABB-nın məhkəmə işləri xaricdə davam edir və orada da yerli qanunvericiliyə etibar edirlər. Qanuni nihilizm arzu olunmayan hadisələrə səbəb ola bilər”.
“Nəticədə, hansısa bağlanmış banklardan birinin müştərisi olan bir əcnəbi beynəlxalq strukturlara müraciət edirsə və nəticədə məlum olur ki, bank bunu etmək səlahiyyəti olmayan Mərkəzi Bank tərəfindən bağlanıb. Nəticədə beynəlxalq bir qalmaqala zəmanət verilir. Beynəlxalq məhkəmələrin bu kimi işlərə baxacaq qədər səlahiyyətinin olmadığını düşünsək də, ən azı Azərbaycanın imici üçün bu, böyük ziyandır. Mən, hələ məhkəmələrimiz təbii olaraq bu tələbləri rədd etdikdən sonra, işlərin Avropa Məhkəməsinə çata biləcəyini demirəm. Deyəcəklər ki, bu işi görmək səlahiyyəti olan bir qurum dörd bankı bağladı. Ancaq bu, ölkəmiz üçün vacibdir. İndi qanunun aliliyindən, ölkəyə pul qoyula biləcəyi bir investisiya mühitinin yaradılmasından danışırıq. Əgər bu cür ibtidai məsələlərdə qanuna əməl etmiriksə, o zaman kim və necə sərmayə qoyacaq?! Ən əsası, burada neqativ məqsəd yox, laqeydlik və səhlənkarlıq var. İndi onların heç bir layihə hazırlamağa vaxtları yoxdur. Ancaq beynəlxalq səviyyədə bu kimi məsələlər dövlətin vizitkartıdır. Ölkənin necə idarə olunması vacibdir - qanunlara görə və ya anlayışlara görə. Və heç kim anlayışlara görə idarə olunan ölkəyə investisiya qoymayacaq”, - deyə Həsənov fikrini yekunlaşdırıb.
