Vergi sistemində aparılan islahatlarla yanaşı, vergi qanunvericiliyindəki və hesabatlardakı bəzi dəyişikliklər sahibkarlar üçün ciddi problemlər və haqlı narazılıqlar yaradır. Xüsusilə sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərilə bağlı yeniliklər bir tərəfdən sahibkarlara əlverişli mühit yaratsa da, digər tərəfdən hesabatların və ödəniş qaydalarının mürəkkəbləşdirilməsinə səbəb olub.
Bu yeniliklər həmçinin, bir çox sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin gəlir vergisi və ƏDV ödəyicilərinə çevrilməsinə səbəb olur ki, bu da sahibkarlar üçün hesabatların verilməsi və ödənişlərlə bağlı ciddi çətinliklər yaradır. Kiçik sahibkarlıq subyektləri üçün qanunvericilikdə edilən dəyişikliklər nəzəri cəhətdən müsbət təsir təsəvvürü yaratsa da, praktikada sadələşdirilmiş verginin 4 faizdən 2 faizə endirilməsindən başqa hər hansı müsbət effekt nəzərə çarpmır.
Tətbiq edilən yeniliklərdən ən çox problem yaradan məsələlərdən biri vergi və nın təqdim olunmasıdır. Əvvəlcə onu qeyd edək ki, xüsusilə Bakıda vergi ödəyicilərinə xidmət göstərən mərkəzlərin sayı olduqca azdır və qətiyyən tələbata uyğun deyil. Bu səbəbdən nəinki hesabat dövründə, digər günlərdə də bu mərkəzlərdə “iynə atsan yerə düşməz”.
Xüsusilə hesabatlar təqdim olunan dövrlərdə mərkəzlərdə çox böyük növbələr yaranır və insanlar günlərlə hesabatlarını verə, yaxud vergi ilə bağlı digər problemlərini həll edə bilmirlər. Doğrudur, hər bir sahibkar bu mərkəzlərə getmədən elektron qaydada öz hesabatlarını verə bilərlər. Lakin hazırda insanların böyük qismi bunu bacarmır, mühasib tutmağa isə çoxlarının maddi imkanı yoxdur.
Bununla yanaşı, vergi hesabatlarını pis-yaxşı vermək mümkün olsa da, DSMF hesabatları və ödəniş edilməsi qaydaları olduqca mürəkkəbləşib. Elə bir DSMF hesabat sistemi qurulub ki, bundan nəinki sahibkarlar, heç mühasiblər, bəzi hallarda isə vergi əməkdaşları belə düz-əməlli baş çıxara bilmirlər.
Bütün bunlar DSMF hesabatlarının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən alınıb, vergi orqanına verilməsindən sonra müşahidə olunmağa başlayıb. Nəticədə doğrudur, sahibkar öz DSMF hesabatlarını vergi hesabatı ilə birgə, eyni şəxsi hesab vərəqəsində görə bilsə də, oradakı cədvəllərdən, qalıqdan, borcdan və s. baş çıxarmaqda ciddi çətinlik çəkir. DSMF hesabatlarının verilməsində “Asan nömrə”lərin tətbiqi isə işi bir qədər də çətinləşdirir. Bütün bunlar hesabatların gecikməsinə və hesabatlarda ciddi ziddiyyətlərin, ödənişlərin edilməsində isə qarışıqlığın yaranmasına səbəb olur.
Bununla yanaşı, vergi qanunvericiliyindəki yeniliklər də ziddiyyətlərə gətirib çıxarır. Məsələn, digər vergi ödəyicilərinə xidmət göstərən və bunun müqabilində bank hesabına vəsait köçürülən sadələşmiş vergi ödəyicilərindən tələb olunur ki, mükəlləfiyyətlərini dəyişsinlər və gəlir vergisi ödəyicisi olsunlar. Bu zaman onlar artıq dövriyyədən 2 faiz deyil, təqribən 5 faiz ödəməli olurlar. Özü də bu, yalnız 3 illik güzəşt tətbiqilə mümkün olur. Yəni ki, əslində 20 faiz mənfəət vergisi hesablansa da, bunun 75 faizi silinir. Nəticədə sahibkar dövriyyədən 5 faizə yaxın ödəniş etməli olur. Ancaq yenə də qeyd edək ki, güzəştin müddəti 3 ildir və bundan sonra həmin sahibkarlar dövriyyənin(xərclər çıxıldıqdan sonra) 20 faizini ödəməli olacaqlar. Bu isə vergi yükünün azaldılması yox, artmasına xidmət edir.
Digər ziddiyyətli məqam odur ki, bir sahibkar eyni obyektdə həm satış, həm də digər vergi ödəyicilərinə xidmətlə məşğul olursa, avtomatik olaraq, sadələşmiş vergi ödəyicisi olmaq imkanını itirir və gəlir vergisi ödəyicisinə çevrilir. Və təkcə bank hesabına daxil olan vəsaitdən deyil, həm də satışdan əldə etdiyi məbləğə görə də gəlir vergisi ödəmək məcburiyyətində qalır. Belədə, onun satışdan kassaya vurduğu məbləğ də bank hesabına xidmətdən daxil olan məbləğin üzərinə gəlmiş olur. Nəticədə yalnız satışla məşğul olan sahibkarlar 2 faiz ödədikləri halda, həm satış həm də xidmətlə məşğul olanlar artıq dövriyyədən 5 faizədək(20 faizlik mənfəət vergisinə 75 faiz güzəşt tətbiq ediləndən sonra-red.) vergi ödəməli olurlar. Bu, bir tərəfdən ədalətsizlik və qeyri-bərabər rəqabət mühitinin yaranmasından, digər tərəfdən isə qanundakı boşluqdan xəbər verir.
Qeyd edək ki, qanunvericilikdəki yeniliklər arasında ziddiyyətli və sahibkarların ziyanına işləyən məqamlar kifayət qədər çoxdur. Və təəssüf ki, bu yeniliklər bəzən “qaş düzəldən yerdə göz çıxarmaq” təsiri bağışlayır. Görünür, elə xidmət mərkəzlərində vergi ödəyicilərindən ibarət böyük növbələrinin yaranmasında da bu amilin rolu az deyil./azpolitika.info/
