Azərbaycan Sənaye Korporasiyası (ASK) ASC 2017-ci ilin noyabrında, Azərbaycan Beynəlxalq Bankının (ABB) problemli aktivlərini idarə etməkdən ötrü yaradılıb (https://president.az/articles/25744). Sağa-sola payladığı kreditlərin geri qayıtmaması 2015-ci ildə ABB ASC-nin çöküşü ilə nəticələnmişdi. “Problemli aktivlər” kimi tanınan borclar 2015-ci ilin iyulundan 2017-ci ilədək “Aqrarkredit”ə (Bank Olmayan Kredit Təşkilatı) ötürülmüşdü. “Aqrarkredit” QSC isə bu borclar üzrə tələb hüququna görə Mərkəzi Bankdan milyardlarla manat vəsait alıb, ABB-yə ödəyirdi. Nəhayət, 2017-ci ilin sonunda aktivləri idarə etmək məqsədilə ASK ASC yaradıldı.
Bəs bu illərdən dövlətə qalan nə oldu? ABB-dən miras qalmış aktivlərin idarə olunmasından nə qədər vəsait əldə edildi? Aktivlərin siyahısı hanı? Bu haqda cəmiyyətə məlumat verən yoxdur, nə “Aqrarkredit”, nə də hökumət danışır. Ortada yalnız “epizodik” informasiyalar dolaşır. ABB-yə rəhbərlik edən şəxslərin və kredit alan şirkətlərə başçılıq edənlərin məhkəmə proseslərinin gedişində bu şirkətlər və onlara məxsus əmlak barədə ötürülən epizodik informasiyalar…
ASK-nın idarəetməsində 51 şirkət varmış
“Açıq Azərbaycan” ASK-nın balansına keçmiş kommersiya qurumlarının və onları idarə etməkdən ötrü yaradılmış şirkətlərin siyahısını əldə edib. Məlum olub ki, ASK-nın idarəetməsində 51 şirkət var, ancaq korporasiya onların çoxunun indiki durumu haqda məlumat vermir.
“Aqrarkredit” QSC-nin ABB-dən aldığı və borcların əvəzində əldə etdiyi əmlak 2017-ci ilin dekabrında, prezident fərmanı ilə (https://president.az/articles/26158) ASK-nın mülkiyyətinə ötürülüb. “Aqrarkredit”ə verilən tapşırığa görə, fərman imzalandıqdan sonra ABB-dən alınacaq problemli aktivlərin (borcların) əvəzində əldə olunacaq, Azərbaycan ərazisində yerləşən və “Aqrarkredit”in balansına veriləcək əmlaklar da ASK ASC-nin mülkiyyətinə keçməli idi. Fərmanın əlavəsində hüquqi şəxslərin ASK-nın mülkiyyətinə verilən əmlaklarından da bəhs edilirdi. Lakin söhbətin hansı əmlaklardan getdiyi açıqlanmadı. ASK-nın nəzarətinə keçən şirkətlərin adı nə fərmanda, nə də ki başqa rəsmi dövlət informasiya resursunda göstərildi. “Aqrarkredit” ABB-dən aldığı amlaklarla bağlı suallara cavab verməkdən yayındı. ASK-ya göndərilən informasiya sorğusu ilə də əmlakların siyahısını əldə etmək mümkün olmadı. Yalnız İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilin müdaxiləsindən sonra siyahı aşkara çıxdı.
ASK özünün korporativ internet səhifəsində mülkiyyətindəki 51 şirkətdən cəmi 13-ü barədə məlumat verir (http://ask.gov.az/internal). Yerdə qalan şirkətlərin fəaliyyəti, yaxud idarəçiliyi haqda məlumat yoxdur.
3,8 milyard manat kreditin arxasındakı 673 milyon manat
Siyahıdan göründüyü kimi, burda “dişə dəyən” müəssisələr Gəncədəki alüminium zavodu, Şəki ipək kombinatı, “CTS-Aqro” pambıqçılıq kompleksi, “İnter Tobakko” tütünçülük şirkəti, “İnter Glass” şüşə zavodu, Mingəçivirdəki “İzolit” zavodu və Sumqayıtdakı “İntertextile” fabrikidir. Mənzil-tikinti kooperativləri (“Abidə” https://goo.gl/6Rmg3N, “Ümid”, “Ocaq”, “Oğuz” və s.) və inşaat şirkətləri (“General Construction”, “Aygün İnşaat” https://goo.gl/XD4JF6, “Qrin Hill” https://goo.gl/896gfe, “Mekon” https://goo.gl/nNDiH3, “Alfa Layn” https://goo.gl/d5qQUy, “Alfa Construction” MMC-lər) ABB-nin keçmiş rəhbərliyi tərəfindən yaradılıb. Onlara ayrılan kreditlər (milyonlarla manat) Azərbaycandan müxtəlif yollarla çıxarılıb, ya da israf edilib.
Dövlət mülkiyyətinə keçən əmlaklar arasında Xəzər dənizində şəhər salmaq iddiasında olan Hacı İbrahim Nehrəmliyə məsxus “L.M.T” MMC, “A.M.A.Y” şirkətlər qrupunun sahibi Abdulla Abdullayevə aid “Xudafərin” MMC də var.
ASK-ya ötürülən aktivlərlərdən biri də “Adelaide Park Holdinqs Ltd” MMC-dir. Bu şirkəti Xəqani Bəşirovun (ABB-nin İdarə Heyətinin keçmiş sədri Cahangir Hacıyevin dostu, ABB-nin çökməsində xüsusi “əməyi” olmuş şəxs) Britaniyadakı “Adelaide Park Holdings Ltd” şirkəti, 2007-ci ildə təsis edib. Azərbaycanda, həm də 40 milyon dollarlıq kapitalla yaradılmış “Adelaide Park Holdinqs Ltd” MMC-nin hansı işlə məşğul olması barədə informasiya yoxdur. Britaniyanın şirkətlər reyestrindən ana şirkət barədə geniş məlumat əldə etmək mümkündür. Sənədlərdə göstərilir ki, şirkət 2016-cı ilin noyabr ayında Azərbaycan hökumətinin nəzarətinə keçib (https://goo.gl/Zc1txZ). Britaniyadakı “Adelaide Park Holdings Ltd” həm də Moskvadakı “Aqro İnvest” MMC-nin (https://goo.gl/9iwxtT) sahibidir. Ancaq “Aqro İnvest” hazırda ləğv edilir. 2017-ci il, 31 mart tarixli maliyyə hesabatına görə, ana şirkətin 42,4 milyon funt borclarına qarşı satılabilən aktivlərinin dəyəri 25,4 milyon funt olub.
2017-ci ilin dekabrında ASK-nın balansına 3 milyard 854,3 milyon manat məbləğində problemli aktiv verilmişdi (nizamnamə kapitalının formalaşdırılmasından ötrü). Bu, dövlətin öhdəliklərinin – ABB-nin xarici kreditorlarının tələblərini ödəmək məqsədiylə üzərinə götürdüyü öhdəliklərin həcmi qədər idi. 2019-cu ilin yanvarında ASK öz aktivlərinin dəyərini elan etdi. “Ernst & Young Holdings” və “KPMG Azerbaijan Limited” şirkətlərinin iştirakı ilə aparılan qiymətləndirmə, korporasiyanın mülkiyyətindəki əmlakın bazar qiymətinin 673 milyon manat olduğunu təsdiqlədi. Əslində bu məbləğ ASK rəhbərliyinin etirafı idi, ABB-dən miras qalmış problemli aktivlərin 82,5 faizinin bir daha geri qayıtmayacağı etirafı…
Bu şirkətlərin adları ASK-dan əldə edilib. “Açıq Azərbaycan”ın apardığı tədqiqatlar göstərir ki, əslində ABB-dən miras qalan şirkətlərin idarə olunması məqsədilə yaradılan şirkətlər daha çoxdur. Vergilər Nazirliyinin tərtib etdiyi reyestrdə onların bir neçəsini tapmaq olar. Bu şirkətlər ABB-nin problemli aktivləri “Aqrarkredit” QSC-yə ötürüləndən sonra yaradılıb. Və adlarından göründüyü kimi, ASK ASC-nin yaratdığı şirkətlər əvvəlkiləri təkrarlayır.
2017-ci ilin noyabrında ASK-nın yaradılması “uğurlu inkişafın təmin edilməsi üçün”, … dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin balansına götürülmüş əmlakın daha səmərəli idarə olunması zərurəti ilə izah olunmuşdu. Korporasiya yaradılarkən qarşıya həm də korporativ idarəetmə prinsiplərinə əsaslanan hesabatlılıq və nəzarət sistemini formalaşdırmaq, dövlətə məxsus müəssisələr arasında əlverişli kooperasiya əlaqələrini yaratmaq kimi məqsədlər qoyulmuşdu. Bəs korporasiya bu məqsədlərə nə vaxt çatmaq niyyətindədir, buna nə qədər vaxt lazımdır? Belə suallara, hələ ki, cavab yoxdur. Üstəlik, korporasiyada şəffaf idarəetmə sisteminin olmadığı aydın görünür. Elə şəffaflıq və hesabatlılıq olmadığına görə bir vaxtlar uğurlu inkişafın nümunəsi kimi göstərilən alüminium, şüşə, ipək, tekstil və s. istehsalı müəssisələri indi problemli aktivlərə çevrilib.
Hafiz Babalı, araşdırmaçı jurnalist
Mənbə: openazerbaijan.org
