Axar-baxarlı, həyətləri bağ-bağçalı, ətrafı yaşıl biçənəkli kəndimiz 259 evdən ibarət idi və Kəlbəcər rayonunu ən böyük yaşayış məskəni sayılırdı. Tarixi mənbələrə əsasən 400 ildən çox yaşı olan Başlıbel Dəlidağın ətəyində rayon mərkəzindən 64 kilometr məsafədə yerləşir, 3232 hektar ərazisi olan kənd iki dağ çayının qovuşduğu yerdə, dəniz səviyyəsindən 2000 metr hündürlükdə qərar tutub. 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələrinin hərbi təcavüzündən əvvəl 1996 sakini olan kənddə 1 orta məktəb, 1 uşaq bağçası, 1 xəstəxana olub.
Koordinat.az xəbər verir ki, Başlıbel faciəsindən bəhs edən “Qanlı kaha” kitabının müəllifi, araşdırmaçı-jurnalist Elxan Salahov bu sözləri AZƏRTAC-a verdiyi müsahibədə deyib.
Elxan Salahov həmin kəndin sakini, Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısıdır. Kiçik qardaşı Elşad isə 1994-cü ildə Murovdağ əməliyyatı zamanı şəhid olub. O, mühasirə gündəliyindən ibarət “Qanlı kaha” kitabını qələmə almaq üçün bir neçə il hadisənin iştirakçılarını axtarıb, onlarla dəfələrlə görüşüb.
Müsahibimiz deyib: “1993-cü ilin aprelində Ermənistan silahlı qüvvələri Kəlbəcər rayonunu işğal edərkən yollar bağlanıldığından 62 nəfər kəndi tərk edə bilməyib. Onlar ermənilərin ətraf kəndləri işğal etməyindən gec xəbər tutaraq mühasirəyə düşüblər. Mühasirədən xilas olmağa başqa yol qalmadığından kahalarda yaşamağa məcbur olublar. Onların 48-i Başlıbel, 1-i Taxtabaşı kəndlərinin, 4-ü Laçın rayonu sakini, 9 nəfər isə kəndi müdafiə edən hərbi qulluqçular olub. Erməni quldur birləşmələri kənd sakinlərinə məxsus evləri kütləvi surətdə qarət edib və tamamilə yandırıblar. Mühasirədə yaşamaq məcburiyyətində qalan sakinlərin arasında 4 yaşlı körpə də, 88 yaşlı qoca da olub. Onlar təxminən 3 kilometr aralıda kəndin ən hündür yerində dağ relyefli ərazidəki təbii mağaralara sığınaraq mühasirə həyatı yaşayıblar.
Bir-birindən 30-40 metr məsafədə - qayalarda yerləşən “Portda” kahasına sığınan kənd sakinləri aprelin 18-dək burada yaşayıblar. Ermənilər kəndə gəlmədiyi vaxtlarda və gecələr hələ yandırılmamış salamat qalan evlərə gedərək vedrə, qazan, çaydan, qəndqabı, stəkan-nəlbəki, müxtəlif həcmli su qabları və şüşə balonlar, bidon, “maşinka” adlandırdığımız neftlə işləyən qızdırıcı, qadın və uşaq geyimləri, ayaqqabılar, uşaq çəkməsi, yorğan-döşək və digər məişət əşyaları, bəzi evlərdə qalan un kisələrini, pendir, bal və digər ərzaqları toplayaraq kahaya gətirib və orada yaşayıblar. Aprelin 18-də kənddəki evləri yağmalamağa gələn ermənilər kahalardan gələn tüstünü, qurumaq üçün sərilən pal-paltarları görüb həmin ərazidə məskunlaşma olduğundan şübhələniblər. Sakinlərin sığındığı yeri müəyyən edəndən sonra erməni hərbçiləri tank və digər texnika ilə kahaları mühasirəyə alıb, müxtəlif çaplı silahlardan onların gizləndiyi mağaraları atəşə tutublar. Həmin gecə 18 nəfər sığındıqları yerdə qətlə yetirilib, 14 nəfər girov götürülüb. Gecə yarısı başlayan dəhşətli şaxta və çovğuna dözə bilməyən erməni quldurları kahaya sığınanları hamılıqla qətlə yetirdiklərini güman edərək ərazidən uzaqlaşıblar”.
Həmin hadisə barədə kitabın müəllifinin dediyinə görə, sağ qalanlar pərən-pərən düşdüklərindən bir neçə gündən sonra həmin ərazidən bir neçə kilometr aralıda yığışıblar: “Hadisədən 24 gün sonra aprelin 18-də qətlə yetirilən doğmalarını dəfn etmək üçün geri qayıdıblar və şəhidləri “Portda” kahasından bir qədər aralıda torpağa tapşırıblar. Yaralananlar və sağ qalanlar bir müddət kənddən xeyli aralıda olan “Nəbinin kahası”na, sonra “Barıtlı” kahaya sığınaraq mühasirə həyatını yaşamağa davam ediblər. Onlar Dəlidağın soyuq və qarlı qışında dəfələrlə düşmən hərbçiləri ilə üz-üzə gəliblər və günlərlə ac-susuz qalıblar. Ağır sınaqlardan, düşmən hərbçiləri ilə qarşılaşmalardan təsadüf nəticəsində sağ çıxan, müxtəlif təhlükələrdən sovuşan mühasirə iştirakçıları həmin günlərdə dağların-daşların, qayaların sinəsinə öz adlarını həkk etmişdilər ki, nə vaxtsa ora qayıdanlar onlardan soraq tuta bilsinlər, çünki hər gün, hər saat həyatlarını itirə bilərdilər...
113 gün çətin və məhrumiyyətlərlə dolu mühasirə həyatı yaşadıqdan sonra iyulun 17-də özlərinə sığınacaq seçdikləri kahaları tərk edərək Daşkəsən istiqamətində yola düşdülər. Çox böyük əzab-əziyyət bahasına gizli yollarla 7 gün yol gedəndən sonra Daşkəsənin Zivlən kəndinə yetişiblər. Onlardan yalnız 29 nəfəri 113 gündən sonra gizli yollarla işğal zonasından çıxaraq xilas olub”.
Başlıbel hadisəsindən 30 ilə yaxın vaxt keçəndən sonra bir neçə dəfə doğma kəndə üz tutan Elxan Salahov həmyerlilərinin faciəli taleyi barədə sənədli filmə ssenari də yazıb. Ötən ilin payızında həmin kənddə çəkilən sənədli film Qarabağ müharibəsinin ən ağrılı səhnələrindən birinə ekran həyatı verib. O, üzləşdiyi mənzərəni belə xatırlayıb: “Nə kənd həmin kənd deyildi, nə qoyub gəldiyimiz doğma yerlər... Başlıbel tam sakit və kimsəsiz görünürdü. Bir evin üstündə belə dam örtüyü qalmamışdı. Hər yerdə uçuq-sökük divarlar, yandırılmış tikililər, xaraba qalan binalar... Evləri tövlələrdən, tövləni evlərdən ayırmaq olmur. Elektrik və rabitə xətlərindən əsər-əlamət yoxdur, ermənilər dirəkləri, transformatorları da çıxarıb aparıblar. Kənd qəbiristanlığında düşmənin güllələmədiyi, zərər vurmadığı bir məzar da yoxdur, bütün başdaşıları sındırılıb, daşlar üzərindəki şəkillər gülləbaran edilib, bəzi qəbirlər isə vəhşicəsinə eşilib. Ermənilər sanki ölülərdən, məzar daşlarından da qisas alırmışlar”.
Həmin faciə nəticəsində Elxanın nənəsi Gülgəz Cəfərova qətlə yetirilib, kənddə qalan bibisi Pəri Salahova, bibisi oğlu Qənaət Ağamirov ermənilər tərəfindən işgəncə verilərək öldürülüb, bibisi nəvəsi Mahir Cəfərov isə kahada mühasirə həyatı yaşayıb.
Başlıbel faciəsi haqqında kitabın müəllifi söhbətinə davam edərək deyib: “Kəndə gedərkən “Portda” kahasından bir qədər aşağıda dəfn edilmiş mühasirə günlərinin qurbanlarının məzarlarına baş çəkdik, qəbirlərin ətrafında təmizlik işləri apardıq. Özümüzlə apardığımız qərənfilləri məzarların üzərinə düzdük, şəhidlərin ruhuna dualar oxuduq…Kəndi ziyarət edərkən 44 günlük Vətən müharibəsində şəhid olmuş polkovnik-leytenant Zaur Cəfərovun doğulduğu evin qalıqları üzərində Azərbaycan və Türkiyənin bayraqlarını qaldırdıq”.
“Dünyaya gəldiyin, torpağı üzərində ayaq açıb yeridiyin, havasını udub, suyunu içdiyin doğma kəndi viran edilmiş vəziyyətdə boş və kimsəsiz görmək çox ağırdır. Düşmən işğalından azad olunmuş hər daşı-divarı sənə əziz olan doğma kəndi yenidən görmək, onun torpağına üz sürtmək, küçələrini dolaşmaq, qurumuş ağaclarını qucaqlamaq başqa bir hissdir... Mən bu hissi yaşadığıma görə özümü xoşbəxt hiss edirəm. Lakin bu faciənin ictimailəşdirilməsi, beynəlxalq aləmə çıxarılması üçün mümkün olan bütün vasitələrdən istifadə edəcək və bu sahədə çalışanlara da hər cür kömək göstərməyə hazıram. Tarix xətrinə adlarını daşa yazanların başına gələnlər yaddaşlara yazılmalıdır”, - deyə araşdırmaçı jurnalist bildirib.

Millitv.az