İqtisadiyyatının inkişafında bir sıra sosial-iqtisadi amillərlə yanaşı, nəqliyyat faktoru da mühüm rol oynayır.

Dünya ölkələri əvvəlki primitiv nəqliyyatdan fərqli olaraq ölkələrarası iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək üçün dəmir yolu, avtomobil, dəniz və hava nəqliyyatına diqqət yönəldiblər. Amma turizm baxımından digər nəqliyyat marşrutları ilə müqayisədə hava nəqliyyatı xeyli səmərəlidir.

Azərbaycanın kifayət qədər turizm potensialına malik olmasına baxmayaraq, dünya turizm bazarında aşağı yerlərdən birini tutur. İstirahət zonalarına gələn turistlərin marağının təminindən tutmuş, aviabiletlərin qiyməti, cəlbedici festivalların keçirilməməsi, xidmətlərin bahalığı, yerləşdirmə imkanları və digər meyarlara baxdıqda, bu qənaətə gəlmək olur. Turizmin infrastrukturunun, xüsusən də bölgələrdə turizm xidmətlərinin səviyyəsinin aşağı olması, maliyyə vəsaitinin çatışmaması və dünya turizm bazarında rəqabətə davamsızlığı bu sahənin digər ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda zəif inkişafına səbəb olub. Turizm dünyada çevik inkişaf edən biznes sahələrindən biridir. Bir çox sahələrdən fərqli olaraq turizm sənayesi qısa müddət ərzində iqtisadi səmərə verir. Yetər ki, sadalanan xidmətlər əlverişli qiymətlərə təklif olunsun.

Dövlət Statistika Komitəsi Azərbaycandan çıxanların daha çox hansı yolldan istifadə etməsi barədə məlumat açıqlayıb. Məsələnin diqqət çəkən tərəfi odur ki, ölkədən çıxanlar daha çox quru yoluna üstünlük veriblər. Belə ki, cari ilin yanvar-iyun aylarında xarici ölkələrə səfər etmiş Azərbaycan vətəndaşlarının 83,4 faizi dəmir yolu və avtomobil, 15,8 faizi hava, 0,8 faizi isə su nəqliyyatından istifadə edib. Halbuki mənzil başına rahat və tez çatmaq üçün hava nəqliyyatı daha sərfəlidir. Amma “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin (AZAL) istənilən istiqamətə bilet qiymətləri başqa ölkələrlə müqayisədə, təqribən iki dəfə baha olması insanların bu nəqliyyat vasitəsindən istifadə etməsinə imkan vermir.

Bu isə xaricə getmək istəyən insanların əksəriyyətinin Gürcüstan üzərindən uçmağa üstünlük verməsinə səbəb olur. Hətta Türkiyə və Avropaya belə, Gürcüstan aviaşirkətləri ilə gedənlərin sayı artır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda yanacaq Gürcüstanla müqayisədə daha ucuz başa gəlir. Belə ki, Gürcüstan yanacağı kənardan aldığı halda, Azərbaycan özü istehsal edir. Bunun müqabilində AZAL-ın qiymət siyasəti nəticəsində həm ölkə iqtisadiyyatı, həm aviaşirkətlər uduzur, həm də vətəndaşlarımız kifayət qədər həm maddi, həm də zaman itkisi ilə üzləşir.

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov “Cümhuriyət” qəzetinə bildirib ki, Azərbaycandan xaricə səfər edən vətəndaşların səfər istiqamətləri istifadə olunan nəqliyyat vasitələrinin qiymətinə təsir göstərən əsas faktorlardan biridir:

“Ölkədən səfər edənlərin, təxminən 80 faizi məhz dörd ölkəyə - İran, Türkiyə, Gürcüstan və Rusiyaya gedir. Region ölkələrinin əksəriyyəti ilə həm avtomobil, həm də dəmiryolu nəqliyyatı infrastrukturu mövcuddur. Hazırkı şərtlər daxilində ən aşağı qiymətə başa gələn nəqliyyat vasitələrindən istifadə təbiidir. Qlobal qiymətləndirmə aparsaq, son 15 il ərzində hava nəqliyyatı sürətlə öz xidmətlərini, istiqamətini və keyfiyyətini dəyişməyə başlayıb, artıq yeni bir inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Bu, həm ölkədaxili, həm yaxın coğrafiyalar arasındakı səfərlərin daha rahat və az vaxt tələb edən hava nəqliyyatından istifadəsinə üstünlük verməsinə yönəlib. Yəni bu bazarlar uğrunda rəqabət gedir. Nəqliyyat növləri arasında hava nəqliyyatı bu istiqamətdə son 15 ildə çox ciddi uğurlar əldə edib. Amma təəssüf ki, Azərbaycanda bu imkanlar məhduddur. Faktiki olaraq hava nəqliyyatı xidmətləri, xüsusilə sərnişindaşımada inhisarçılıq var. “AZAL” sərnişindaşımada çox ciddi paya malikdir. Ölkədə sərnişindaşımanın, təqribən 92-93 faizini bu qurum həyata keçirir. Eyni zamanda mövcud qanunvericiliyin yaratdığı imkanlardan istifadə edərək digər şirkətlərin bazara daxil olmasında müəyyən çətinliklər yaradır. Bu da rəqabətsiz bazarda daha bahalı xidmət qiymətləri siyasəti həyata keçirmək üçün əlverişli şərait yaradıb. Nəticədə insanlar alternativ yollara üstünlük verirlər ki, bunun da ən çeviyi avtomobil yoludur. Hazırda xaricə səfər edən vətəndaşlar əsasən, avtomobil yolundan istifadə edir. Təbii ki, dəmiryolu da seçimlərdən biridir. İnfrastrukturun mövcudluğu bunun üçün şərait yaradır”.

Analitik onu da qeyd edib ki, Azərbaycandan səfər edənlərin maliyyə imkanları qərar qəbul etməyə təsir göstərir:

“Faktiki olaraq ölkədən səfər edənlərin əhəmiyyətli bir qismi İrana gedir. Səhiyyə xidmətləri, ticarət, gündəlik tələbat mallarının istehlakı məqsədilə edilən səfərlər daha çox qısamüddətlidir. Gürcüstana da bənzər məqsədli səfər kifayət qədər çoxdur. Bu səfərlərdə hava nəqliyyatından istifadə məqsədəuyğun olmur. Yəni insanlar bu səfərləri istirahət, əyləncə məqsədilə deyil, gündəlik dolanışıq üçün həyata keçirirlər. Bu zaman onlar xərclərə və gəlirlərə diqqət edir ki, bu da səfərlərin daha çox quru yolla həyata keçirilməsinə təsir göstərir”.

Rəşad Həsənovun qənaətincə, Azərbaycanda iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, dayanıqlılığın təmini, eyni zamanda xarici fraksiyaların təsirlərinin azaldılması ilə bağlı yeni yanaşma var:

“Turizm sektoru ən böyük üstünlüklər vəd edən sahələrdən biridir. Xidmətlər balansında müsbət profsiti olan yeganə sahə hesab olunur. Qeyri-neft sektorunu nəzərə alsaq, tədiyyə balansında yalnız turizm xidmətləri istiqamətində profsit yaranır. İl ərzində ölkəyə təxminən 3 milyard dollar civarında valyuta gətirən bir sektordur. Bu, o deməkdir ki, Azərbaycanın qeyri-neft məhsullarının ixracından ölkəyə daxil olan gəlirlərdən iki dəfə artıq valyuta gətirə bilib. Bu şərtlər daxilində hazırda müəyyən təşəbbüslər vardır. Bu təşəbbüslər yaxın dövr ərzində öz nəticələrini verə bilər. Azərbaycanda da aşağı büdcəli liberal hava nəqliyyatı sərnişindaşıma mühiti formalaşa bilər. Xüsusilə də digər aviaşirkətlərin Azərbaycan bazarına daxil olması qiymətlərə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Bu, Azərbaycanın turizm sektoru üçün çox vacib məqamlardan biridir. Çünki biz regionla müqayisədə bu istiqamətdə kifayət qədər inkişaf etmiş infrastruktura malikik. Amma bu infrastrukturdan yararlana bilmirik. Azərbaycan qonşu Gürcüstanla müqayisədə bu istiqamətdə bir neçə dəfə geridə qalır. Nəzərə almaq lazımdır ki, infrastruktura qoyulan xərclər də müəyyən dövr ərzində öz əhəmiyyətini itirir. Çünki infrastruktur köhnələn, dəyərsizləşən bir nəsnədir. Bu baxımdan da mövcud infrastrukturun qiymətləndirilməsi, ondan yararlanma və onun iqtisadi effektivliyinin artırılması üçün mütləqdir ki, hava nəqliyyatı ilə sərnişindaşımada konkret addımlar atılsın. Bu, ümidləri müəyyən qədər artırır”.