Azərbaycanda bank faizləri 28-36 aralığında dəyişir.
Kredit faizlərinin yüksək olması vətəndaşların xərclərinin artması, ödənişlərdə problemlərin yaranması ilə nəticələnir.
Xüsusilə də biznes sektoruna mənfi təsir göstərən yüksək faizlərin aşağı salınması zəruri hesab edilir. Bu məsələ dəfələrlə gündəmə gəlsə də, amma konkret addımlar atılmayıb. Kredit faizlərinin aşağı salınması Azərbaycan Milli Məclisində də iki dəfə gündəliyə salınıb, amma sonradan müzakirə olunmadan gündəlikdən çıxarılıb. Müvafiq olaraq ''Banklar haqqında'' qanuna ediləcək dəyişikliklərdə nəzərdə tutulan kreditlərin aşağı salınması məsələsində hələlik heç bir irəliləyiş yoxdur.
Kommersiya bankları özləri də bu məsələdə maraqlı görünmürlər. Baxmayaraq ki, iqtisadçıları kredit faizlərinin aşağı salınmasının banklar üçün effektiv olacağını vurğulayırlar. “Əslində faizlərin yüksək olması banklara qısamüddəli gəlir gətirsə də, strateji baxımdan bankların maraqlarına uyğun deyil. Amma çox təəssüf ki, Azərbaycanda bankçılıq zəif inkişaf etdiyi üçün qısamüddətli gəlirlərə üstünlük verirlər, nəinki strateji yanaşmaya”-iqtisadçı-alim Vüqar Bayramov deyir.
Faizlərin yüksək olması dəfələrlə ən yüksək səviyyədə deyilsə də, kommersiya bankları kredit faizlərini ciddi şəkildə aşağı salmaqda maraqlı deyil. Baxmayaraq ki, kredit faizlərinin aşağı salınmasının iqtisadi və sosial baxımından ciddi əsasları var. Hazırkı durumda bankların kredit siyasi nə iqtisadi, nə də sosial baxımdan effektiv deyil. Bu baxımdan faizlərinin tənzimlənməsi zəruridir. Faizlərin yüksək və sabit olmasının digər bir səbəbi isə ölkənin bank sektorunda rəqabətli mühitin olmamasıdır. Banklar arasında rəqabət mühiti olmadığı üçün kredit faizlərinin bazar qaydasına uyğun olaraq aşağı düşməsi mümkün görünmür. Əslində rəqabətli mühitin olmamasında irəli gələrək kredit faizlərinə limitin müəyyənləşdirilməsi gündəmə gəlmişdi. İlkin versiyaya görə tətbiq olunacaq yeni qaydaların icrasına Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası (MBNP) cavabdehlik daşıyacaqdı. Yeni qaydalarda faiz limitləri isə bu cür nəzərdə tutulurdu: qaydalara əsasən bank faizləri 26-dan, komissiya xərcləri isə 0.5 faizdən çox ola bilməz. Beynəlxalq təcrübədə bu üsul “faiz tavanı” adlandırılır. Yüksək dərəcənin inzibati qaydada, yəni dövlətin müdaxiləsi ilə formalaşmasına baxmayaraq rəqabətli mühitin saxlanılması önəmli məsələdir. Yəni, banklar istəsə, bundan aşağı faizlə kredit təklif edə bilər, amma müəyyənləşən maksimum faizin üzərinə çıxa bilməz.
Maraqlıdır, faizlər yüksək olması daha hansı problemləri yaradır?
Bank faizlərinin yüksək olması real sektorun inkişafına mane olan əsas səbəbdir. Digər tərəfdən yüksək kredit faizləri vətəndaşların ödəmə qabiliyyətini aşağı salır, problemlərin isə artmasına gətirib çıxarır. Real sektor deyəndə isə əsas biznes-orta və kiçik sahibkarlıq nəzərdə tutulur ki, bu da ölkənin iqtisadi mənzərəsini formalaşdıran əsas səbəbdir. Bankın əsas işi biznesi nağd vəsaitlə təmin etməkdir. Orta və uzunmüddətli, eyni zamanda aşağı faizli kreditlərin biznesə istiqamətləndirilməsi işsizliyin aradan qaldırılmasında, real sektorun inkişafında və ən əsası vətəndaşların gəlirlərinin artmasında zəmin yaradır. Göründüyü kimi, ölkədə bank faizlərinin yüksək olması özü ilə bərabərində demək olar ki, bir çox problemlər üçün lokomotiv rolunu oynayır.
İqtisadçı-alim Vüqar Bayramov isə kredit faizlərini aşağı salınmasının zəruriliyini bu cür şərh edir:
“Azərbaycanda kommersiya banklarının kredit portfeli 12 milyard, depozit portfeli isə 8 milyard manatdır. Bu isə, o deməkdir ki, Azərbaycanda depozit portfeli kredit portfelinin 65 faizini təşkil edir.Yəni, Azərbaycanda bankların verdiyi kreditin hər 100 manatının 65 manatı vətəndaşın özündən alınan depozitdir. Depozit və kredit faizlərini müqayisə etdikdə görürük ki, arada kəskin fərq var. Nəzərə alsaq ki, aparıcı banklar xarici valyuta depozitini 3 faizdən az ödəniş etməklə cəlb edir, amma kreditləri 14-16 faizlə təklif edirlər. Manatla isə depozitlər 7 faizlə qəbul edilir, amma manatla olan kredit faizləri 30 faizə qədər yüksəlir. Bu baxımdan böyük fərq yaranır. Banklar vətəndaşdan aldığı vəsaiti digərinə bəzi hallarda 6 dəfə çox faizlə verir. Bu da nə iqtisadi, nə də sosial baxımdan uyğun deyil”.
