Son illər ölkəmizdə istixanalar geniş yayılıb. Ancaq keçən ilin sonunda - bu ilin əvvəlində bəzi istixana sahibləri xarici bazara çıxmaqda çətinlik çəkdilər. Xüsusilə, Rusiyaya, daha sonra Qazaxıstana pomidor ixracı qadağan edildi.
Bu baxımdan, yerli istehsalçılara dəstək vermək üçün “Azəriqaz” İstehsalat Birliyi (İB) istixana sahibləri üçün ödənişlər edərkən güzəştli bir variantın tətbiqinə başlayacaq. İstixana sahibləri, borclarının qalıqlarını mart ayında yüzdə 50 ödəməklə, tədricən ödəməyə başlaya bilərlər. Bənzər bir addım keçən il koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar atılmışdı.
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, “Azəriqaz”ın belə bir güzəştə getməsi düzgün qərardır: “Ümumiyyətlə, istixana bitkiləri yetişən müddətə qədər ödənişlərin və ya kreditlərin təxirə salınması ehtimalını nəzərdən keçirmək lazımdır, çünki istehsalçı yalnız malı satıldıqdan sonra pula sahib olacaq. Hər halda, “Azəriqaz” ziyanda qalmayacaq, maraqlarının zərərinə hərəkət etməyəcək”.
İstixanalara qazın güzəştli şərtlərlə verilməsinə gəlincə, Ağayev bunun lazım olmadığını düşünür: “Ümumiyyətlə, məncə, çox sayda istixana yaratmağa dəyməz. Bazar hər şeyə qərar verməlidir və son hadisələrin də göstərdiyi kimi, bazar həssasdır. Əvvəlcə Rusiya, sonra Qazaxıstan pomidorlarımızı idxal etməkdən imtina etdi və bu məsələ araşdırılır. İndi İsrail Kazanda nəhəng istixanalar tikir. Şimali Qafqazda da istixanalar tikilir. Rusiya nəhəng bir bazardır və bir çox ölkə ümidlərini ona bağlayır. Ancaq bu ümidlər həmişə reallaşmır və nəzərə alınmalıdır ki, ixrac-idxalın əksər hallarda siyasi bir pərdəarxası var”.
Ekspertin sözlərinə görə, problem ölkəmizdə istixana təsərrüfatı sahəsində plansızlıq və hər kəsin öz bildiyi kimi addım atmasındadır: “İxrac etdiyimiz və ya bu məhsulları ixrac edə biləcəyimiz ölkələrdə müəyyən tərəvəzlərə nə qədər ehtiyac olduğunu bilməlisiniz. Hətta, ayrı-ayrı şəhərlər barədə məlumatlara ehtiyacımız var. Bu işdə koordinasiyamız yoxdur. Beləliklə, vaxtilə bir iş adamı Cəlilabadda çiyələk əkdi, buna çox pul xərclədi. Və sonra dövlətdən satışında ona kömək istəməyə başladı. Ancaq satış bazarlarının axtarışına əvvəlcədən başlamaq daha asan olmazadımı? Bir il, iki, beş il əvvəl gələcək üçün biznes hesablamalar aparmaq və ölkədəki demoqrafik vəziyyətin araşdırılmasına qədər bir çox məqamları nəzərə almaq lazımdır, amma biz bu sahədə heç nə etmirik”.
İqtisadçı-ekspert Fuad Əlizadənin fikrincə isə, istixana təsərrüfatlarının çeşidlərini genişləndirmək lazımdır. “Yalnız pomidor yetişdirməklə kifayətlənmək olmaz. Bunun üçün digər ölkələrdən asılı olmamaq üçün hansı növ meyvə və tərəvəz bitkiləri idxal etdiyimizi və onların istehsalını ölkədə təşkil etməyi öyrənmək lazımdır”, - o, AYNA-ya deyib.
Bildirib ki, mövsümi təsirlərin daha da azaldılması vacibdir: “Əlavə olaraq, yalnız Rusiya bazarına etibar etmək yox, yeni satış bazarları axtarmaq lazımdır. Üçüncüsü, tərəvəzlərdə xəstəliklərin baş verməməsi üçün lazımi tədbirlərin görülməsi lazımdır. Zərərvericilərə yoluxmuş məhsul məhv edilməli və yenidən əkilməlidir”.
“Azəriqaz”ın istixanalara verdiyi dəstəkdən danışan Əlizadə, bunun ilk dəfə edilmədiyini və bu qərarın yalnız məmnuniyyətlə qarşılanacağını vurğulatıb: “İstixanaların inkişafını davam etmək lazımdır, çünki bu, ölkənin xeyrinədir”.
“Xidmət-İş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov AYNA-ya açıqlamasında qeyd edib ki, istixana təsərrüfatları sayəsində ölkədə bir çox yeni iş yerləri meydana çıxıb: “Dəfələrlə Lənkəran və Şəmkir zonalarında yaxın kəndlərdən olan işçilərlə avtobusların istixana təsərrüfatlarına getmələrini görmüşəm. Ancaq belə təsərrüfatların inkişafına, ən yeni metodlardan, yeni texnologiyalardan istifadə etməyimizə ehtiyacımız var və bunlar çox böyük maliyyə tələb edir”.
İsmayılov hesab edir ki, istixanalara qaz güzəştli şərtlərlə verilməlidir: “İstixana sahibləri ixrac paylarında Rusiyaya ümid edirlər və bəzən fikir ayrılıqları olmasına baxmayaraq, problemlər hər zaman həllini tapır. Rusiyada kənd təsərrüfatı fəal şəkildə inkişaf edir, buna baxmayaraq, yenə də idxal olmadan məhsul bolluğu yaranmır. Rusiyanın şimalına diqqət yetirmək lazımdır, burada tərəvəzlər həmişə tələb olunacaq və daha bahalıdır, buna görə yaxşı pul qazana bilərsiniz. Avropaya “stavka” etməyə dəyməz. Birincisi, Azərbaycan ÜTT-nin üzvü deyil, ikincisi, Avropada bazar uğrunda mübarizə aparan bir çox kənd təsərrüfatı ölkəsi var. Diqqəti MDB-yə yönəltməliyik. Ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının alqı-satqısını təşkil etməkdən məsul olan ayrıca bir qurum və ya nazirlik yaratmaq lazımdır”.
